જો તમે ધરતી પર એવી કોઈ જગ્યા, આવી કુદરતી ગુફા, જે હજારો રહસ્યો પોતાની અંદર સમાયેલી છે, જોવા માંગતા હોય તો ઉત્તરાખંડના પિથોરાગઢ પહોંચી જાઓ. અહીં એક પ્રાકૃતિક ગુફા મંદિર છે, જે પાતાળ ભુવનેશ્વર તરીકે ઓળખાય છે. એવું કહેવાય છે કે આ ગુફા સૃષ્ટિની શરૂઆતથી જ અહીં છે અને સૃષ્ટિના અંત સુધી તે ત્યાં જ રહેશે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે લોકો ચાર ધામ યાત્રા કરવા માટે સક્ષમ નથી તેઓ જો પાતાળ ભુવનેશ્વર મંદિરની મુલાકાત લે છે, તો તેમને ચાર ધામ યાત્રાના પુણ્ય પરિણામો મળે છે. આવો જાણીએ પાતાલ ભુવનેશ્વર સાથે જોડાયેલી આશ્ચર્યજનક અને રસપ્રદ માહિતી.
પાતાળ ભુવનેશ્વર એ એક કુદરતી ગુફા છે, જે ઉત્તરાખંડના પિથોરાગઢ જિલ્લાના ગંગોલીહાટ શહેરથી લગભગ 14 કિલોમીટરના અંતરે જમીનથી 90 ફૂટ નીચે સ્થિત છે. એવું કહેવાય છે કે ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક દૃષ્ટિકોણથી મહત્વપૂર્ણ આ પ્રાચીન ગુફાની શોધ જગદગુરુ આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા કરવામાં આવી હતી. બાદમાં તેમણે અહીં તાંબાનું શિવલિંગ સ્થાપિત કર્યું હતું.
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, ભગવાન શિવ અને ગણેશ વચ્ચેના યુદ્ધ દરમિયાન, ભગવાન શિવે ક્રોધમાં આવીને ભગવાન ગણેશનું માથું તેમના શરીરથી અલગ કરી દીધું હતું. પરંતુ માતા પાર્વતીના વિલાપને જોઈને તેમણે પાછળથી ભગવાન ગણેશના ધડમાં ગજ એટલે કે હાથીનું માથું જોડી દીધું. એવું કહેવાય છે કે ભગવાન શિવે ગણેશનું કપાયેલું માથું એટલે કે અસલી માથું અહીં છુપાવ્યું હતું. તે મસ્તક આજે પણ અહીં પથ્થરના રૂપમાં જોવા મળે છે અને પૂજાય છે.
પાતાલ ભુવનેશ્વર ગુફા ભગવાન શિવના રહસ્યમય જટાઓ માટે પણ જાણીતી છે. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે ભગવાન શિવના વાળની આ જટાઓ ભગવાન ગણેશના કપાયેલા માથાની પિંડી પર બરાબર બિરાજમાન છે. આ જાડા વાળમાંથી, ભગવાન ગણેશના માથા પર સતત દિવ્ય જળના ટીપાં પડે છે. આ જોઈને એવું લાગે છે કે જાણે આ પવિત્ર ટીપાઓ ભગવાન ગણેશના કપાળમાં જીવનનો સંચાર કરી રહ્યા છે.
આ મંદિરની ગુફાની અંદર 4 દરવાજા છે. કહેવાય છે કે દરેક દ્વાર દરેક યુગનું પ્રતીક છે એટલે કે સત્યયુગ, ત્રેતા, દ્વાપર અને કળિયુગ. જ્યારે આ 4 માંથી 3 ગેટ ખુલ્લા છે પરંતુ હજુ એક જ ગેટ બંધ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે દિવસે આ ચોથો દરવાજો ખુલશે તે દિવસે કળિયુગનો અંત આવશે અને સત્યયુગ ફરી શરૂ થશે. આ ઘટના ભગવાન વિષ્ણુના 10મા અવતાર કલ્કિ પછી બનવાની છે.
